معدن طلایی به نام «ورنی» در اهر

هنر ورنی‌بافی تخیلات ذهنی بافنده را همچون بوم نقاشی به نمایش می‌گذارند و تابلویی کم‌نظیر از خاستگاه این هنر یعنی آذربایجان به جهانیان عرضه می‌دارد.

به گزارش خبرگزاری فارساز اهر، ورنی عمدتاً در منطقه "قره‌داغ"شامل شهرستان‌های اهر و کلیبر توسط عشایر و برخی روستائیان منطقه و منطقه مغان شامل شهرستان‌های گرمی، بیله‌سوار مغان، پارس‌آباد مغان، خیاو (مشگین‌شهر) بافته می‌شود.

خاستگاه اصلی این صنعت منطقه عشایری آذربایجان بوده که از آنجا به دیگر مناطق گسترش یافته است. گلیم یک رو یا ورنی در جمهوری آذربایجان و شمال‌شرق ترکیه به نام "سوماک"یا "سومه"نامیده می‌شود.

محل اصلی تولید ورنی منطقه "قره‌باغ"آذربایجان، شوروی سابق بوده که براثر روابط، علقه‌های فرهنگی و عشیره‌ای همچنین ترددهایی که در دو کناره رودخانه ارس انجام پذیرفته، به تدریج تولید ورنی ابتدا در منطقه ارسباران و سپس در بین ایلات و عشایر دشت مغان رایج شده است.

هم‌اکنون 85 درصد عشایر آذربایجان‌شرقی به کار بافت ورنی مشغول هستند اما این هنر اصیل و بومی بیشتر در بین عشایر و روستاهای منطقه ارسباران رواج داشته به طوریکه بیش از 20 هزار نفر از جمعیت منطقه به تولید ورنی اشتغال داشته و امرارمعاش خود را از تولید ورنی تامین می‌کنند.

"ورنی"محصولی است میان گلیم و فرش که همچون سایر گلیم‌ها به صورت ذهنی و بدون نقشه از پیش تهیه شده به وسیله زنان و دختران عشایر و روستائیان منطقه ارسباران بافته می‌شود.

تار و پود این فرش همانند قالی از نخ‌های پنبه‌ای، پشمی و ابریشمی فراهم شده و گاهی برای چله‌کشی از پشم گوسفند هم که در منطقه به صورت فراوان وجود دارد استفاده می‌شود.

"ورنی"در میان عشایر شاهسون و روستاهای کلیبر، خداآفرین، هوراند و روستاهای بخش مرکزی از رونق قابل توجهی برخوردار بوده و در حال حاضر کشور ما تنها صادرکننده این محصول است.

این محصول هم بر روی دار افقی و هم بر روی دار عمودی بافته می‌شود که در داخل چادر و خانه‌های روستائیان و عشایر مستقر شده است.

نقشه "ورنی"نشانگر اعتقادات، آداب و رسوم و باورهای مردم این منطقه است و بیشتر در بافت آن از تخیلات ذهنی و شکل حیوانات و پرندگان استفاده می‌شود، معمولاً برای رنگ‌بندی ورنی از رنگ‌های لاکی، کرم، آبی روشن، سفید و پیازی استفاده شده و در ابعاد مختلف و به بازار عرضه می‌شود.

معرفی محصول "ورنی"( (Varni

"ورنی"یا "سوماک"، شاخص‌ترین صنعت دستی عشایر آذربایجان، نوعی گلیم یک رو یا گلیم فرش‌نما و بدون پرز است که به سبک پودپیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ به دور نخ‌های تار شکل گرفته و نقش می‌پذیرد.

"ورنی"نه فرش است نه گلیم، بلکه نوعی زیرانداز است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را در برمی‌گیرد.

"ورنی"به دلیل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گلیم و به دلیل طرح، نقشه و شکل ظاهری آن مشابه قالی به نظر می‌آید.

-اجزای تشکیل‌دهنده "ورنی"

"ورنی"از قسمت کناره به سمت داخل به سه بخش اصلی به شرح زیر قابل تشخیص است:

حاشیه: حاشیه از اجزای اصلی نقشه "ورنی"بوده است و همانند چارچوب یا قابی دور متن اصلی را احاطه کرده است، حاشیه خود از چهار قسمت به نام‌های لور- زنجیره- حاشیه کوچک و حاشیه بزرگ تشکیل شده است.

لور، بیرونی‌ترین قسمت حاشیه بوده و بعد از آن زنجیره و سپس حاشیه کوچک در دو طرف حاشیه بزرگ قرار دارد، معمولاً چهار قسمت مورد اشاره حاشیه حدود 20 درصد عرض "ورنی"را به خود اختصاص می‌دهد.

متن یا زمینه اصلی: این قسمت به فضای داخلی محصور بین قسمت‌های مختلف حاشیه "ورنی"متن یا زمینه "ورنی"گفته می‌شود، متن بیشترین حجم و فضای "ورنی"را به خود اختصاص می‌دهد و متناسب با نگاره‌ها و نقوش پیاده شده در آن نقش یا طرح‌های مختلف به خود می‌گیرد.

ترنج: طرح یا بخش میانی "ورنی"را ترنج تشکیل می‌دهد و معمولاً با اشکال هندسی مختلف مانند دایره، لوزی، بیضی و انواع دیگر ضلعی نقش زده می‌شود.

یک "ورنی"متناسب با بعد و اندازه و یا نوع طرح یا نقشه ممکن است دارای یک یا چند "ترنج"باشد، در اصطلاح محلی به "ترنج"وسط "ورنی"، "گول" (Gul) گفته می‌شود که معادل واژه حوض است.

تولید "ورنی"عموماً در نقاط قشلاقی انجام می‌پذیرد و نقوشی که بر روی این گلیم فرش‌نما نقش می‌بندد، نشانگر محیط زیست و انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشایر است و نمودار ذهن توانا و استعدادهای بالقوه فکری آنان است.

بیشتر نقوش از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تاثیر پذیرفته و نقش عمده حیوانات عبارت است از گوزن، مرغ و خروس، گریه، مار، پرندگان محلی، آهو، گوسفند، ببر، شتر، شیر، روباه، شغال، طاووس، گرگ، سگ گله، عقاب، بوقلمون و غیره.

تولید این صنعت صرفاً خانگی بوده و ابزار آن از قبیل دار، دفتین، هاف و کجو است که همگی در محل تهیه می‌شود و غالباً در همان اطاقی که خانوار عشایری سکونت دارد، تولید صورت می‌پذیرد.

ساعات کار توسط زنان و دختران به هیچ عنوان تابع شرایط و نظم و ترتیب خاصی نیست زیرا تنها در زمان‌های فراغت از امور جاری خانه و مشغله‌های دیگر تولید انجام می‌گیرد.

اندازه "ورنی‌های"تولیدی به شرح زیر است:

1- ورنی قالیچه با ابعاد120*250 سانتیمتر

2- ورنی کناره با ابعاد125*320 سانتیمتر

3- ورنی کناره بزرگ با ابعاد 150*320 سانتیمتر

4- ورنی پشتی با ابعاد70*100 سانتیمتر و 60*90 سانتیمتر

5- ورنی قالی با ابعاد 200*300 سانتیمتر

6- ورنی زرع ونیم (جفت) با ابعاد115*160 سانتیمتر

جنس "ورنی"

جنس "ورنی"گاه تلفیقی از ابریشم یا پشم در گذشته عشایر "دشت مغان"، "گرمادوز"و "ارسباران"پشم حاصل از دام‌هایشان را با دوک‌های معمولی می‌ریسیدند و به روش ابتدایی رنگریزی می‌کردند و آن را برای بافت "ورنی"آماده می‌ساختند.

نوع و شکل "ورنی"ممکن است در ایلات و عشایر گوناگون متفاوت باشد، زیرا این صنعت ابتدا توسط عشایر تولید شده است، هم اکنون نیز ایل‌های بختیاری، بلوچ، قشقایی، مغان و ارسباران از "ورنیک"استفاده می‌کنند.

بازدید بیش از 20 هزار نفر از نمایشگاه منطقه‌ای "ورنی"در اهر

فرماندار اهر امروز در بازدید از نمایشگاه منطقه‌ای "ورنی"در شهرستان اهر امروز در بازدید بیش از 20 هزار نفر از شهروندان، مسافران و گردشگران تابستانی از این نمایشگاه خبر داد.

رضا صدیقی گفت: این نمایشگاه که در راستای پنجمین جشنواره منطقه‌ای "ورنی"در این شهرستان برگزار شده، شش استان شمال‌غرب کشور شامل کردستان، همدان، آذربایجان‌شرقی، غربی و کرمانشاه صنایع‌دستی خود را در این نمایشگاه ارائه می‌کنند.

وی تصریح کرد: در این نمایشگاه تولیدکنندگان "ورنی"در قالب بیش از 30 غرفه تولیدات خود را ارائه کرده‌اند که مورد استقبال بازدیدکنندگان، تاجران و صادرکنندگان این محصول قرار گرفته و در این راستا تولیدکنندگان ضمن اظهار رضایت از برگزاری این نمایشگاه خواستار ایجاد نمایشگاه دائمی برای عرضه محصولات خود هستند.

این مقام مسئول با اشاره به نقش صنایع‌دستی بومی شهرستان اهر و منطقه ارسباران در ارتقاء درآمد عشایری و روستائیان به خصوص زنان و دختران روستایی در افزایش درآمد آنها بر توجه جدی مسئولان ذی‌ربط در این خصوص تأکید کرد.

ملیحه اکبری که به بافت "ورنی"اشتغال دارد، از مشکلات پیش روی بافندگان "ورنی"را کمبود نقدینگی و سرمایه اولیه برای تأمین مواد اولیه، فروش تولیدات "ورنی"به دلالان به قیمت نازل عنوان کرد.

مینا محمدی نیز که بیش از 30 سال است "ورنی"می‌بافد، نبود بیمه تأمین اجتماعی را به دلیل بالا بودن سن خود، فقدان مرکزی برای خرید محصولات و تأمین مواد اولیه مرغوب و نبود تشکلی مناسب برای حمایت از این قشر زحمتکش از مشکلات و خواسته‌های آنها ذکر کرد.

مدیرکل امور عشایری آذربایجان‌شرقی نیز "ورنی"را یکی از محصولات تولیدی مهم جامعه عشایری استان که اکثراً در منطقه ارسباران سکونت دارند، ذکر کرد و افزود: ورنی، جاجیم، کلیم و برخی صنایع دستی دیگر از محصولات مهم تولیدی زنان عشایر هستند که با قدمتی 700 ساله از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است و هم اکنون نیز یکی از مشاغل اصلی زنان عشایری به شمار می‌رود.

محمدحسین آل‌هاشم گفت: با توجه به اینکه این صنعت از صنایع دستی بومی عشایری است،باید با اتخاذ تدابیر لازم و در راستای زنده نگه داشتن آداب و رسوم آنها به نحو مقتضی ترویج"ورنی"بافی تداوم یابد.وی افزود: بافت "ورنی"یکی از منابع مهم درآمدی جامعه عشایری بعد از دامداری است که در صورت حمایت‌های لازم و ارائه تمهیدات ویژه می‌توان گام‌های عملی در احیای این صنعت برداشت.

آل‌هاشم گفت: تدابیری در زمینه حمایت از "ورنی‌بافان"با همکاری شرکت‌های تعاونی عشایری اتخاذ شده که تلاش داریم با تأمین مواد اولیه مرغوب و خرید محصولات "ورنی"عشایر منطقه با قطع دست واسطه‌ها زمینه فروش مستقیم تولیدات آنها را در تعاونی‌های عشایری و اتحادیه‌ها فراهم کرده و به نحو مقتضی بتوان صادرات این کالای مرغوب و مهم غیرنفتی را به خارج از کشور فراهم کرد.

مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌شرقی نیز بیمه قالیبافان و "ورنی‌بافان"را یکی از کارهای مهم و اساسی دولت در زمینه حمایت این قشر خدوم و زحمتکش ذکر کرد و افزود: تاکنون بیش از 2 هزار خانوار از مزایای بیمه تأمین اجتماعی قالیبافان بهره‌مند شده‌اند.

تراب محمدی، اشتغال بیش از 20 هزار نفر و تولید سالانه بیش از 14 هزار تخته "ورنی"که اکثر آنها به خارج از کشور صادر می‌شود را نشان از اهمیت محصول برشمرد و افزود: تلاش داریم با تسهیلات کم‌بهره، تسهیل در امر صادرات و سایر راهکارهایی که بتواند موجب رفع مشکلات "ورنی‌بافان"شود گام‌های عملی برداریم.

جعفر خضوعی، محقق و پژوهشگر اهری نیز قدمت تاریخی "ورنی‌بافی"و رواج آن در بین عشایر منطقه را مورد اشاره قرار داد و تقویت، توسعه و فرهنگ‌سازی مناسب در این زمینه را برای زنده نگهداشتن فرهنگ بومی منطقه، حرفه و مشاغلی که سینه به سینه به نسل جدید منتقل شده‌اند ضروری برشمرد.

این محقق و پژوهشگر اهری گفت: زنان و دختران عشایری در "ورنی‌های"تولیدی تخیلات ذهنی خود را مانند یک بوم نقاشی به نمایش می‌گذارند.

=============

گزارش از: حسن بالاگر