جاذبه های گردشگری محال دیزمار (با تاکید بر گل آخور)

جاذبه های گردشگری محال دیزمار (با تاکید بر گل آخور)

به قلم: احمد حسن نژاد ارزیل و علی فرهاد

سایت قره داغ (برگرفته از مجله آفتاب آذربایجان): دیزمار یکی از بخشهای تاریخی شهرستان ورزقان است که در منتهی علیه رشته کوه قره داغ واقع شده است. این منطقه در ادوار گذشته به سه قسمت دیزمار خاوری، دیزمار باختری و دیزمار مرکزی تقسیم میشده است. در حال حاضر دیزمار باختری به مرکزیت سیه رود از شهرستان ورزقان منفک و به شهرستان جلفا ضمیمه شده است. همچنین بخشهایی از دیزمار خاوری به شهرستان کلیبر ملحق شده است.
دیزمار به دلیل برخورداری از موقعیت استراتژیک در طول تاریخ مورد توجه حکام و فرمانروایان محلی و کشوری بوده است و تا اواخر دوره قاجار یکی از نقاط آباد آذربایجان محسوب میشده است که وجود آثار باستانی متعدد از قبیل مسجد تاریخی خاروانا، امامزاده «الله الله» کبود گنبد، حمام کردشت، قلعه جوشین و ظهور شخصیتهای مهمی چون کلنل محمد تقی خان پسیان، علامه محمد تقی جعفری، آیت ا… سید یوسف مدنی و دهها شخصیت علمی و دینی دیگر خود دلیل کافی بر این ادعاست.
حمد الله مستوفی در کتاب نزهته القلوب دیزمار را ولایتی در شمال تبریز، با آب و هوایی معتدل نایل به گرمی معرفی میکند که حاصلش غله، پنبه و میوه به همه انواع بوده که نوباوه تبریز از آنجا تامین میشده است. در فرهنگ فارسی دکتر معین نیز آمده است: «دیزمار قلعه است استوار از نواحی آذربایجان، نزدیک تبریز که معدن سرب در انجاست و معدن نوعی لاجورد هم متصل بدانست و آن را لاجورد دیزماری گویند.»

آبشار گول آخور

از مهمترین و دیدنی ترین مناظر طبیعی و دیدنی منطقه دیزمار میتوان به آبشار «گول آخور» اشاره کرد که در پایین دست روستایی به همین نام و در حدود نیم کیلومتر پایینتر از سرچشمه های اصلی رودخانه «گؤی چای» در قعر یک دره کم عمق و وسط باغات میوه قرار دارد.
آبشار گول آخور در بین اهالی منطقه با نام «چیرنا» معروف است که کلمه آبشار تنها از چند سال پیش و پس از ورود گردشگران رایج و مرسوم شده است. این آبشار در حال حاضر مهمترین قطب گردشگری بخش خاروانا محسوب میشود و سالانه دهها هزار نفر از شهرها و نقاط مختلف استان از آن بازدید میکنند. سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان، طی سال ۸۵ با احداث چندین پله و آلاچیق در ورودی آبشار، اولین قدم در جهت تشویق گردشگران برداشته است .
این آبشار در منطقه ای واقع شده است که شاید بتوان آن را زیباترین منطقه آذربایجان نامید. اما متاسفانه تا به حال آنطور که باید و شاید به آن پرداخته نشده است و در نشریات و در مورد این مکان زیبا مطلبی به ندرت نوشته شده است.
ارتفاع آبشار گول آخیر به ۱۶ متر میرسد. شاید در کنار آبشارهای بلند دنیا، حرفی برای گفتن نداشته باشد اما در داخل ایران و در منطقه آذربایجان یکی از بلندترین هاست. یکی از مشخصه های بارز این آبشار آب سرد و پرفشار آن است. و البته نام اصلی آبشار میتواند “گور آخیر” باشد که در زبان ترکی اشاره به همان فشار و سرعت آب دارد. حتی در وسط تابستان و در گرمترین روزهای سال هم آب این با شدت و سرعت تمام و با فشار زیاد در حال سرازیر شدن و ریختن به رودخانه ای است که سرچشمه آن همین آبشار میباشد.
در گرمترین روزهای سال هم دمای این آب بسیار پایین است. شاید تنها دلیلی که باعث یخ نبستن آب میشود، همین شدت جریان آب باشد. تصور کنید در یک روز بسیار گرم تابستان نشستن کنار این آب چقدر میتواند مفرح باشد. معمولا به علت سرمای آب، نمیتوان بیش از ۳۰ ثانیه پاها را درون آب قرار داد. شما در حدود ۳۰ ثانیه احساس میکنید که پاهایتان کم کم در حال کرخت شدن است و نمیتواند سرمای آب را تحمل کند. اگر به صورت گروهی به این مسافرت میروید میتوانید در این مورد باهم مسابقه داده و رکوردهای خود را ثبت کنید.
بسته به مسیری که برای رسیدن به آبشار انتخاب میکنید، راههای متفاوتی را ممکن است ببینید. رفتن از طرف جلفا و مرند می تواند صفای خاصی داشته باشد. گرچه راه ورزقان نیز راه بسیار زیبایی است. این مسیر تا حدودی پیچ در پیچ است، اما در حدی نیست که شمارا اذیت کند. راه تابستانی نیز از طریق ایوند ولی شما فقط از خرداد تا شهریور از این راه که بیشتر آن خاکی است، میتوانید استفاده کنید.
بطور خلاصه این آبشار در موقعیت جغرافیایی E460724     N383337  داشته و مسیر های دسترسی آن بشرح ذیل است :

مسیر های دسترسی :

۱- جاده تبریز صوفیان – ۶ کیلومتر پس از پلیس راه – جاده امند و امتداد جاده حدود ۵۰  کیلومتر تا روستای ارزیل و ادامه مسیر حدود سه کیلومتر تا گل آخور.
طول جاده کلا آسفالت بوده و مسیر کوهستانی می باشد لذا در رانندگی دقت زیاد می طلبد و فاقد هرگونه تابلو های راهنما جهت رسیدن به گل آخور می باشد لذا پس از روستای امند و گذر از سه راهی ایوند به سه راهی ایری می رسیم که به سمت چپ ادامه مسیر داده و به سه راهی النجق – طرزم میرسیم که در اینجا تابلو شما را به سمت راست هدایت می کند که پس از عبور از روستای قیز کندی و طرزم به روستای ارزیل می رسیم و سمت چپ جاده شما راه به روستای گل آخور هدایت می نماید .
۲- تبریز – اهر – ورزقان – خاروانا -( سه راهی ممد آقا) روستای ارزیل و نهایتا گل آخور بمسافت حدود ۲۱۰ کیلومتر .
۳- تبریز – جاده بابا باغی و ادامه مسیر تا روستای آبخواره و سپس تغییر مسیر به سمت خاروانا – سه راهی ممد آقا – روستای ارزیل و نهایتا گل آخور بطول ۱۳۵ کیلومتر .
و اما مسیر مرند بناب، که پس از عبور از روستاهای الجنق و قینر به روستای ارزیل میرسد. در مسیر این راه نیز بقایای شهر تاریخی «قیصر» که بین مردم به «خارابا قئینر» معروف است، قابل روئیت است. بنا به گفته پرفسور محمدتقی ذهتابی این شهر احتمالا در زمان سلوکیان احداث و در دوره های بعدی در اثر جنگ و یا حوادث طبیعی تخریب شده است.

امکانات رفاهی:

به تازگی چندین آلاچیق در کنار آبشار و پله هایی تا پایین آبشار تعبیه شده است. تعداد آلاچیق ها به قدری کم است که نمیتوان حسابی بر روی آن ها باز کرد.
سرویس بهداشتی نیز در حد قابل قبول وجود دارد
همچنین آب آشامیدنی (بولاق سویو) در نزدیکی وجود دارد.
مغازه و بوفه کوچک نیز جهت خرید وسایل مورد نیاز وجود دارد.

محیط اطراف این آبشار بسیار سرسبز میباشد اما یک محیط جنگلی به حساب نمی آید. بیشتر باغات و زمین های اطراف روستاها این منطقه را احاطه کرده اند. همین باغها به همراه رودخانه با صفایی که همیشه آب آن سرد و خروشان است، جلوه خاصی به این منطقه بخشیده است که ممکن است کمتر بتوانید این نوع جلوه های طبیعی را در جاهای دیگر ببینید.
از اول اردیبیهشت تا آخر شهریور ماه بهترین زمان برای دیدن این آبشار هست. شاید بتوانید با یک برنامه ریزی مناسب تابستان امسال، یک روز را در کنار این آبشار و طبیعت زیبای آن بگذرانید.
گذشته از خود آبشار گول آخور مکانهای باستانی و دیدنی فراوانی در حوالی و مسیر آن وجود دارد که عبارتند از:

آسیاب آبی گول آخور:

وجود رودخانه ای پر آب «گؤی چای» سبب شده تا در ادوار گذشته آسیابهای آبی متعددی در روستاهای ارزیل و گل آخور ایجاد شوند بطوریکه امروز بقایای ۶ آسیاب آبی در این روستا قابل مشاهده است اما متاسفانه فقط یکی از آنها اکنون سالم است. در صورت حمایت سازمان گردشگری استان میتوان از تخریب آن در سالهای آتی جاوگیری نمود.

سنگ قبرها:

در قبرستان های گول آخور و ارزیل سنگ قبرهایی وجود دارند که تاریخ برخی از آنها به قرون چهارم و پنجم هجری قمری میرسد و این نشان دهنده قدمت تاریخی منطقه است.

غار دیزه چال:

این غار مابین روستاهای گول آخور و دوگیجان واقع شده و بزرگترین غار کشف شده در استان به شمار میرود. دره (دیزه چال) نیز با طبیعتی بکر و زیبا، از جلوه های قدرت خداوندی است.

تپه خاکستری آتش خسرو:

این تپه خاکستری در روستای آتش خسرو که فقط یک خانواده در آن سکونت دارند واقع شده و بنا به اعتقاد اهالی منطقه از خاکستر آتشکده ای زرتشتی که در دوران باستان در این منطقه بوده است بوجود امده است.

قلعه های «دئز» و «گؤیرچین لیک»:

قلعه دئز ارزیل که قبرستان روستا در دامنه آن واقع شده است به دلیل برخورداری از موقعیت خاص جغرافیایی در ادوار مختلف بعنوان قلعه ای نظامی برای دفاع از روستاهای منطقه در مقابل غارتگران و چپاول گران مورد استفاده قرار گرفته است.
قلعه گؤیرچین لیک طرزم نیز که بدلیل آشیانه کردن کبوتران در ان به این نام شهره شده است از قلعه های دیدنی منطقه است که عبور رودخانه طرزم از وسطش آن را به دو قسمت مجزا تقسیم کرده است.
گذشته از اینها واقع شدن این روستا در منطقه ای ییلاقی باعث شده تا این منطقه از پوشش گیاهی خاصی برخوردار باشد و تقریبا حالت یک منطقه نیمه جنگلی بخود بگیرد که این امر در جذب گردشگران در فصل بهار بی تاثیر نیست.

درباره نام گل آخور

هر چند در اسناد رسمی و کتب تاریخی از این روستا با نام گل آخور یاد شده است اما بنا به دلایلی میتوان ادعا کرد که کاربرد این اسم عاری از اشکال نیست. چرا که اولا خود روستائیان و حتی مردم منطقه نام این روستا را «گورئییل» Güreyil تلفظ میکنند نه گل آخور. در ثانی اگر اندک تاملی در ریشه و معنی کلمه گل آخور داشته باشیممتوجه خواهیم شد که کاربرد این اسم در مورد این روستا بی معنی است.
شایان ذکر است از نظر ساختاری اسامی شبیه به گورئییل در این نواحی به وفور به چشم میخورند. برای مثال میتوان به «باتمارئییل» Batmareyil که نام کوهی در جنوب روستای ارزیل است، «کامارئییل» Kamareyil کوهی واقع در جنوب شرقی ارزیل و نوهرئییل Nühreyil نام باغات واقع در جنوب غربی ارزیل (یک نهر به همین نام از وسط این باغات جاریست) اشاره کرد. بنابراین مجبوریم از قاعده زبان شناسان استفاده نموده و به شکل شفاهی آن توجه کنیم که در آن صورت میتوان نام روستا را برگرفته از دو کلمه «گور» Gur به معنی خروشان و «آخیر» به معنی سرازیر شدن و حرکت کردن دانست که با گذشت زمان بصورت «گورئییل» درآمده است. بر همین اساس با توجه به سرچشمه گرفتن رودخانه «گؤی چای» از این روستا و جریان آن از مقابل روستا و مهمتر از همه واقع شدن آبشار در پایین دست روستا، میتوان ادعا کرد که نام اصلی این روستا «گور آخیر» به معنی «آنچه خروشان سرازیر میشود» بوده است و در حقیقت تا حدودی نام روستا مرهون وجود رودخانه و آبشار است.

منبع: http://www.aharri.com