استفاده بهینه از دانشگاه‌ها از منظر اقتصادی و علمی
چند سال پیش تحقیق گسترده‌ای با مشارکت تعداد زیادی از مراکز تحقیقاتی و اندیشکده‌ها در خصوص مقایسه وضعیت اقتصادی انگلستان، ولز، اسکاتلند و ایرلند و دلیل رشد ضعیف اقتصادی ولز و ایرلند در مقابل انگلستان انجام گرفت. با وجود شرایط نسبتاً یکسان نظام مالیاتی، قوانین اقتصادی، شاخص دخالت دولت و حتی تعداد کارخانه‌های تولیدی وضعیت اقتصادی این مناطق با یکدیگر کاملاً متفاوت بود. عاملی که شاید کمتر در معادلات اقتصادی کشورها در نظر گرفته می‌شد، یعنی تعداد دانشگاه‌ها و جذب دانشجو، به عنوان یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در اقتصاد کشورها شناخته شد.
سالانه صدها هزار دانشجو برای تحصیل علم راهی دانشگاههای سایر کشورها می‌شوند. کشورهایی که جذب کننده این دانشجویان هستند از جنبه‌های مختلف سود می‌کنند. اغلب دانشجویان علاوه بر شهریه‌ای که برای تحصیل خود می‌پردازند، مبلغ قابل توجهی برای زندگی خود هزینه می‌کنند. در کنار این هزینه‌ها دانشجویان به عنوان نیروی کار ارزان قیمت در کشور مقصد به کار گرفته می‌شوند.
دانشجویان نخبه که توانایی علمی بالاتری دارند برای کارهای دانشگاهی و پژوهشی اقدام می‌کنند که از یک سو با هزینه پایین به محققین دانشگاهی کمک می‌کنند و از سوی دیگر خود دانشجو فرصتی می‌یابد تا دانش نظری خود را به صورت عملی به معرض ظهور بگذارد. دانشجویانی که از نظر دانش در سطح پایین‌تری طبقه‌بندی می‌شوند برای کارهای دانشجویی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در نهایت به وفور دیده می‌شود که با پایان دوره تحصیلی، دانشجویان نخبه و موفق جذب بازار کار در کشور مقصد می‌شوند و در خدمت اقتصاد آن کشور در می‌آیند. این الگو در ابتدا توسط کشورهای ایالات متحد، کانادا، انگلستان، استرالیا و فرانسه مورد استفاده قرار گرفت و اکنون بسیاری از کشورها مانند مالزی، آلمان، کشورهای حوزه اسکاندیناوی و ترکیه به همین روش روی آورده‌اند.
برخلاف جریان
ایران علیرغم داشتن دانشگاههای فراوان و اساتید بزرگ به عنوان یکی از بزرگترین صادر کنندگان دانشجو به سایر کشورهای جهان شناخته شده است. کشوری که می‌تواند پذیرای دانشجویان حداقل از سوی کشورهای منطقه و مسلمان باشد، هر ساله شاهد پدیده فرار مغزها از مرزهایش است.
حل این مشکل احتیاج به اراده مقامات بالای دولتی دارد، اما حتی یک منطقه کوچک استانی این توانایی را دارد که به تنهایی از این الگو استفاده نماید. با این رویکرد منطقه آزاد ارس اقدام به ایجاد چند دانشگاه بین‌المللی در این محدوده نموده است.
در حال حاضر دانشگاههای تهران، تبریز، علوم پزشکی تبریز، آزاد و پیام نور، پردیس‌های خود را در شهر جلفا راه انداخته‌اند که در این میان پردیس‌های دانشگاههای تهران و علوم پزشکی تبریز و تبریز بین‌المللی محسوب می‌شوند و از خارج کشور دانشجو جذب می‌کنند.
ارس با شناخت نیاز دانشجویان دست به ابتکاری جالب در خصوص جذب دانشجو زده است. اکثر دانشگاههای این منطقه کلاس‌های خود را در روزهای پایانی هفته تشکیل می‌دهند. با این حساب بسیاری از کارمندان دولتی و شرکت‌های خصوصی که در طول هفته توانایی شرکت در کلاس‌های درسی دانشگاه را ندارند، در انتهای هفته به دانشگاههای منطقه آزاد ارس آمده و از امکانات این دانشگاه‌ها استفاده می‌نمایند. در سال ۹۰ حدود ۴ هزار و ۶۰۰ دانشجو در این منطقه به تحصیل پرداخته‌اند که در این بین بیشترین سهم را دانشگاه آزاد اسلامی دارد. این دانشجویان باعث بهبود شرایط طرف تقاضا و پویایی در اقتصاد منطقه می‌شوند. خطری که مناطق آزاد را از دیدگاه اقتصادی تهدید می‌کند، فزونی عرضه بر تقاضا است که با این استراتژی حل می‌شود.
البته هدف اصلی ایجاد دانشگاه و جذب دانشجو قبل از آن که کسب درآمد باشد، استفاده از دانش این افراد و جذب نیروی کار متخصص به این منطقه بوده است. گفتنی است به دلیل رشد چشمگیر تعداد دانشجویان جذب شده در منطقه در دو سال اخیر محصول ناخالص داخلی ایجاد شده توسط بخش دانشگاهی بیش از ۳۵۵ درصد رشد داشته است.
با تمام این تفاسیر هنوز سهم دانشگاه‌ها در اقتصاد منطقه از معیارهای جهانی فاصله زیادی دارد. شایسته است که منطقه آزاد ارس با سرمایه گذاری در بخش دانشگاهی در جذب دانشجوی خارجی خصوصاً از کشورهای همسایه مانند آذربایجان، نخجوان و ترکیه بکوشد. تجربه منطقه ارس می‌تواند یک تجربه موفق برای اجرای این سیاست در کل کشور باشد.
منبع: ماهنامه اقتصادی و مالی بین الملل اقتصاد ایران-۱۴/۰۲/۹۲