آستامال
روستای ”آستمال“ از توابع دهستان جوشین بخش خاروانا، شهرستان ورزقان، با مختصات جغرافیایی 46 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و 38 درجه و 43 دقیقه عرض شمالی، در 30 کیلومتری شمال غربی شهر ورزقان واقع شده است. رودخانه آستمال از کوه‌های سید جبرئیل و اوزور سرچشمه می‌گیرد، از میان روستا می‌گذرد و در پایین دست به تک‌چای می‌ریزد. کوه اوزور در شرق و کوه گچی گونایی در فاصله 5 کیلومتری غرب این آبادی واقع شده است. ارتفاع روستای آستمال از سطح دریا 1800 متر است و آب و هوای آن در فصول بهار و تابستان معتدل و در پاییز و زمستان سرد است. روستای آستمال سابقۀ تاریخی کهنی دارد و در گذشته به ”دژ قوم ماد“ معروف بوده است. سکونت در این مکان به هزارۀ اول قبل از میلاد بازمی‌گردد. محلاتی با نام‌های ”گونِی کوچه“، ”قوزِی کوچه“، ”میدان“، ”که درق“ و ”دوشلی کوچه“ بیانگر قدمت بسیار کهن این روستا است. در آستمال امامزاده‌ای به نام سید جبرئیل وجود دارد که مورد احترام مردم است. مردم روستای آستمال به زبان آذری سخن می‌گویند، مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.براساس سرشماری سال 1375، روستای آستمال دارای 601 نفر جمعیت بوده است. در سال 1385، جمعیت این روستا 428 نفرگزارش شده است. بیشتر مردم روستا، به فعالیت‌های زراعی، دامپروری و باغداری اشتغال دارند. از جمله مهم‌ترین محصولات زراعی روستا، می‌توان به گندم، انواع حبوبات، انواع صیفی‌جات و علوفه (یونجه و شبدر) اشاره کرد. در این روستا، باغداری رونق نسبی دارد و گردو، سیب، گلابی، به، آلبالو و زردآلو از مهم‌ترین محصولات آن است. مراتع گسترده موجبات توسعه و رونق دامداری را فراهم آورده است. لبنیات، گوشت و پشم از جمله محصولات دامی این روستا است. مردم این روستا به زنبورداری نیز می‌پردازند و عسل آن شهرت منطقه‌ای دارد. گروهی از مردم به فعالیت‌هایی در زمینه صنایع دستی مانند قالی‌بافی، جاجیم بافی و گلیم‌بافی اشتغال دارند. روستای آستمال در یک محدوده کوهستانی با شیب نسبتاً تندی استقرار یافته و بافت مسکونی متمرکزی دارد. خانه‌های مسکونی روستا به دلیل محدودیت فضایی وسعت اندکی دارند و لذا، بیشتر خانه‌های روستا دو طبقه ساخته شده‌اند. فضاهای داخل خانه‌ها نیز با توجه به نوع زندگی و فعالیت مردم شکل گرفته است. مصالح به‌کاررفته در بناهای قدیمی روستا، مشتمل بر سنگ، گِل و چوب و در بناهای جدید سنگ، سیمان، آجر، آهن و گچ است.از نظر طبیعی کوه‌های اطراف روستا، از چشم‌اندازهای زیبا و دلفریبی به‌خصوص در فصول بهار، تابستان و پاییز برخوردارند. همچنین پوشش گیاهی متنوع دامنه کوه‌ها و جنگل‌های انبوه اطراف روستا، همراه باغ‌های میوه و جریان آب رودخانه دائمی آستمال، مجموعه بسیار زیبایی از طبیعت روستا را به نمایش می‌گذارند که هر گردشگر با ذوقی را به وجد می‌آورد. روستای آستمال سابقه تاریخی نسبتاً طولانی دارد. مسجد قدیمی، زیارتگاه‌های سید جبرئیل و پیر صندوق از جمله آثار تاریخی و مذهبی روستای آستمال است. در این روستا نیز مانند سایر روسـتاهای آذربایـجان مراسـم مـلی و مذهبی با تشریفات ویژه برگزار می‌شود. آتش افروزی در شب چهارشنبه سوری و گفتن: ”آتیل ماتیل چرشنبه، بختیم اَچیل چرشنبه“ از جمله شب‌های بیاد ماندنی نوجوانان و جوانان روستای آستمال است. عید نوروز باستانی، اعیاد مذهبی و جشن‌های آیینی با شادی و سرور برگزار می‌گردد و فضای شورانگیزی به روستا می‌بخشد. در ایام عزاداری ائمه به‌ویژه در ماه محرم، مردم روستای آستمال به سوگ می‌نشینند و به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند. پوشاک غالب مردم روستای آستمال همانند پوشش سایر مردم نواحی روستایی آذربایجان است، ولی اکثر زنان و دختران روستایی از لباس محلی از جمله ”تومان“ (دامن چین‌دار) و ”کؤینک“ (پیراهن گلدار بلند) استفاده می‌کنند و با ”یایلیق“ (روسری) سر خود را می‌پوشانند. به دلیل رونق دامپروری و تولید پشم گوسفند، صنایع دستی نیز در روستا رواج دارد. انواع گلیم، جاجیم، قالیچه و جوراب و دستکش زمستانی برای مصرف خانوار و عرضه به بازار تولید می‌شود. از انواع غذاهای محلی روستای آستمال می‌توان به انواع کباب، آبگوشت محلی، کوفته و آش بویژه ”دوغا آشی“ (آش دوغ) اشاره نمود. از آن جایی که در آشپزی از مواد اولیه تازه و طبیعی استفاده می‌شود، غذاهای محلی روستا بسیار لذیذ و خوش‌مزه است. دسترسی: این روستا از طریق جاده ساحلی ارس و شهر خاروانا قابل دسترسی می‌باشد. آستمال روستایی با قدمت چند هزار ساله که می توان مردم آنرا به دو قوم آستامال و آس آن که دو نژاد ترک هستند نسبت داد. این روستای زیبا و سرسبز را در استان آذر بایجان شرقی در شهرستان ورزقان در بخش خاروانا می توان یافت که با طبیعت بکر خود ذهن هر کسی را به خود مشغول می کند. به علت دور بودن روستا، راه آن حدود 20 کیلومتری خاکی بودکه باعث ناشناس ماندن آن منطقه و طبیعت بکر آن شده بود که اخیرا با همت مسئولان و اهالی این راه آسفالته شده است. بعد از عبور از میان کوه های سربه فلک کشیده به روستایی می رسیم که خود را در میان کوه ها محبوس کرده تا خود را همچنان بکر و دست نخورده نگهدارد. آستمال خاکی غنی از آلومینیوم دارد که شاید به زودی از آن بهره برداری شود. این روستا با داشتن آب و هوای کوهستانی و سرد،منبع و صادر کننده ی نمونه گردو در آن منطقه می باشد. حدود 5 کیلومتری روستا امامزاده ای به نام سید جبرئیل وجود دارد که گویند عرب بوده و برای رهایی خود از دشمنان به آنجا پناه آورده و در آنجا جان به جان آفرین تسلیم کرده که اهالی روستا نسبت به آن اعتقاد عمیقی دارند و نذورات خود را به ضریح آن میبندند. به علت همجوار بودن روستا با جنگل های ارسباران گردشگران و کوهنوردان زیادی به آنجا آمده اند که از جمله می توان به گروه کوهنوردی آذربایجان شرقی اشاره کرد. روستایی در نزدیکی آستمال وجود داشته که به نام سروستان (سوستین)بود که بعد از مدت ها از بین رفته است و به همان نام مشهور است که طبیعت زیبایی دارد. رودخانه ی زیبایی از وسط روستا می گذرد که روستا را به دوقسمت جنوبی و شمالی(قوزی-گونی) تقسیم میکند. اهالی روستا لهجه خاصی نسبت به دیگر روستا های همجوار دارند که لهجه بسیار شیرینی است. روستای آستمال مهد علم و عالمان زیادی است. در سال 1337زمانی که در آن منطقه هیچ مدرسه ای وجود نداشت در آستمال مدرسه ای به نام نظام الملک که با همکاری جاج نصیر آقا عزتی (زمانی خان روستا بود) ساخته شد و علما و استادان زیادی را به جامعه تحویل داد. از دیگر علما و روحانیون آن زمان می توان حاج آقا آخوند و میرزا محمد علی واعظی نام برد که از علمای آن منطقه بودند و در بین مردم احترام خاصی داشتند. منطقه ی کوروش که در نزدیکی آستمال است به گفته ی شفاهی( افرادی که اهل آن منطقه هستند) مربوط به کوروش کبیر شاه ایران است که البته نمیتوان به گفته ی شفاهی افراد اعتماد کرد. از آنجا که اهالی این روستا افرادی مومن و خدا شناس هستند عزاداری های بسیار جالب و تاثیر گذاری دارند که آقای بابک مینقی(مستند ساز تبریزی)آن را بهتر شرح داده اند که قسمتی از آن این گونه است: "...شب به روستا رسیدیم وقتی که وارد مسجد شدم زیبایی و بدویت مراسم عزاداری یک لحظه مرا مبهوت کرد... تا ساعت ۴ صبح اعضای گروه بیدار بودند و مشغول آماده سازی تجهیزات و نقل حکایت. بیشتر از دو سه ساعت نخوابیدیم. صبح صبحانه را مهمان یکی از اهالی روستا بودیم که جایتان خالی سنگ تمام گذاشته بودند. و بعد از حیاط همان خانه مشغول تصویربرداری شدیم. مراسم سینه زنی و زنجیر زنی و ... ۴ روز کار مداوم ضبط مراسم و آیین های عزاداری و زندگی مردم روستا، تصویر برداری بافت دست نخورده و طبیعت زیبای روستا و ... خط و ربط قصه فیلم مستند آستامال را در خلال زندگی و کار دروستای آستامال طراحی کردم".که البته می تونید برای خرید این فیلم باشماره موبایل0914317397تماس بگیرید. درباره واژه آستمال درباره واژه آستمال حدودي مطالب لازم ارايه گرديد. آستمال «آس+ دام+ ال» نگارنده پس از بررسي و تحقيقات دريافت كه آستمال در گذشته محل زندگي قوم آس‌ها بوده است. و لغت مذكور در فرهنگ جغرافياي قراجه‌داغ از آن دوران به يادگار مانده است. محققين از وجود قوم مباستاني به نام آس در كناره‌هاي ارس و دامنه كوه آرارات «آغري داغ» زندگي مي‌كردند، خبر مي‌دهند. نام قوم آس در بسياري از مناطق جغرافيايي و اسامي اشخاص نيز به چشم مي‌خورد. نگارنده در آذربايجان گردي به شهر و آبادي و كوه و رودخانه و كوشن‌هايي به نام آس بسيار برخورد مي‌كند كه قدمت ديرين دارند. متاسفانه ناشناخته مانده‌اند و در اثر بي‌مهري مراكز علمي و فرهنگي و دانشگاهي و فرهنگ‌دوستان مي‌رود اين‌گونه واژه‌هاي باستاني از بين برود. براي اداي دين خود نسبت به فرهنگ ايران زمين و زادگاهم آذربايجان با بضاعت اطلاعات توانستم كلمات باقي‌مانده آس را در شهرستان‌هاي مختلف شناسايي نمايم و به جهان علم و دانش اعلام دارم. از جمله روستاي آس كليبر «كلي‌بار». آس. از آبادي‌هاي قديمي و باستاني قراجه‌داغ در شهرستان كليبر 3 كيلومتر غرب جاده آسفالته اهر و كليبر قرار دارد. آس كهن‌ترين ديه در آذربايجان است. هم‌چنين لغت آس عتيق‌ترين واژه جغرافيايي ايران زمين است. در روستاي آس اسناد تاريخي دال بر قدمت آن بسيار فراوان است. از جمله گورستان باستاني آس از نظر تصاوير سنگ قبر مي‌توان گفت در دنيا بي‌نظير است. شكل و تصوير سنگ گورستان آن همانند سنگ نگاره‌هاي مجموعه قوبستان واقع در 60 كيلومتر باكو مي‌باشد، برابري مي‌كند. محققان برخي از اين سنگ‌نگاره‌ها را مربوط به دوره سنگي و يادگار آس‌هاي عتيق مي‌دانند. تصوير سنگ روستاي آس كليبر با سنگ‌نگاره‌هاي قوبستان هم‌خواني دارند. ديگر بازمانده آثار قوم آس از جمله در ميان آبخازهاي گرجستاني هنوز هم منطقه‌اي به نام آس وجود دارد. كوه آسني، دهكده آسني، طايفه آسني، رود آسني و توباس «توب+ آس» آس توپراقي، سرزمين آس، چاي توماسلي «توم+ آس+ لي» داغ توماسلي «نام دهات جمهوري آذربايجان» آستاق (آستاخ، آس + تاق، كوه آس) آستارآباد از شهرهاي قديمي مازندران، آستارا (آس+ ت+ كند» مركز شهرستان هشترود، آزگان «آس+ گان» از روستاهاي اهر، آستمال و آستارگان از روستاهاي ورزقان، استيار و سرند از روستاهاي مواضعخان و رزقان، و ديگر احتمال دارد اسامي اين روستاها نيز بازمانده واژه آس باشند. اسبلان «اسفهلان»سهلان «ساوالان»روستاي تابعه صوفيان، آستاري «عنصرود فعلي» اسنجان و اسبس روستاهاي شهرستان اسكو، سركنديزه در شهرستان شبستر آستي در دهستان رباط شهرستان اردكان 49 كيلومتر شمال شرقي اردكان، اسپرخون در حومه و اسمنج قرار دارد. در مناطق مختلف ايران و ساير كشورها وجود چنين لغات به چشم مي‌خورد. مانند اسلاوها و استانبول آسمير «ازمير» در كشور تركيه و غيره ... عده‌اي از صاحب‌نظران بر اين عقيده هستند كه نام قاره آسيا از قوم آس گرفته شده است. در گذشته چون دو جا با يك نام بود، اين امر گاهي مايه بدفهمي بار مي‌آورد. با عوض كردن حرف‌ها با يكديگر از بدفهمي جلوگيري مي‌كردند. مانند تالش و گالش (ص 228 زبان پاك تاليف كسروي). تحقيقات و بررسي‌ها نشان مي‌دهد. در اثر آميزش فرهنگ‌ها و تلفظ غلط و تغيير و تعويض حروف لغات واژه‌ها تغيير شكل مي‌دهند.
منبع: وبلاگ ورزقان-قره داغ ۰۷/۰۳/۹۲