«ورنی ارسباران» فرصتی که از دست می‌رود

فرماندار اهر معتقد است تولید ورنی و صنایع دستی برای منطقه ارسباران ارزشی معادل معدن طلا دارد و می‌توان با تدبیر و برنامه‌ریزی برای صادرات و تنوع بخشی این محصول بر ارزش جهانی آن افزود.

به گزارش خبرگزاری فارساز  اهر، هنر ورنی بافی، بومی آذربایجان بوده و هنوز دارای رونق و خواستار فراوان است. ورنی عمدتاً در قشلاق عشایر کوچ رو که حجم کاری کمتری دارند توسط زنان و دختران بافته می‌شود.

ورنی عمدتا در منطقه قره داغ شامل شهرستان‌های اهر و کلیبر توسط عشایر و برخی روستائیان منطقه و منطقه مغان شامل شهرستان‌های گرمی، بیله سوار مغان، پارس آباد مغان، خیاو (مشگین شهر) بافته می‌شود.

رضا صدیقی فرماندار اهر در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اهر گفت: تولید ورنی و صنایع دستی برای منطقه ارسباران ارزشی معادل طلا دارد و می‌تواند با تدبیر و برنامه‌ریزی برای صادرات و تنوع بخشی این محصول بر ارزش جهانی آن افزود.

رئیس کارگروه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: صنعت ورنی بافی را می‌توان یکی از صنایع دستی با پیشینه تاریخی برشمرد که سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر به یادگار مانده است و این صنعت هویت اصلی خود را از دست نداده و همچنان این صنعت به دست هنرمندان عشایر و روستائیان غیرتمند منطقه به عنوان یکی از مشاغل اصلی زنان و دختران عشایری در اکثر روستاها و مناطق عشایری از رونق ویژه‌ای برخوردار است.

وی گفت: اگر حمایت جدی از این صنعت دستی منطقه صورت گیرد قطعاً در آینده یکی از کالاهای اصلی صادراتی با برند منطقه به کشورهای اروپایی، حاشیه خلیج فارس و آسیای میانه خواهد بود.

این مقام مسئول، گفت: تلاش داریم با راه‌اندازی مستقیم نمایشگاه صنایع دستی در ورودی‌های شهر اهر با همکاری میراث فرهنگی، شهرداری و دانشگاه آزاد و عرضه محصولات صنایع دستی منطقه به خصوص ورنی گام‌های عملی در شناساندن این محصول برداریم.

صدیقی، برگزاری ششمین جشنواره ورنی در شهرستان اهر را نشان از همت والای مسئولان دست‌اندرکار برای شناساندن این محصول در سطح کشور و حتی خارج کشور عنوان کرد و افزود: انتظار داریم سازمان میراث فرهنگی با برنامه‌ریزی مناسب بیش از پیش برای زمینه‌سازی برای افزایش صادرات ورنی، برنامه‌ریزی برای به بافی، تأمین نقدینگی و بازاریابی مناسب و برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای ورنی بافان تلاش‌های اساسی بردارد.

صدیقی گفت: برای معرفی توانمندی‌های منطقه ارسباران در حوزه صنایع دستی عشایری به خصوص صنعت دستی منحصر به فرد ارسباران( ورنی) ششمین جشنواره استانی ورنی پانزدهم مهر ماه سال‌جاری در کنار مجموعه عرفانی و تاریخی شیخ شهاب‌الدین محمود اهری، برگزار می‌شود.

ایجاد فروشگاه‌های عرضه صنایع دستی عشایری از برنامه‌های اداره کل عشایر

مدیرکل امور عشایری استان آذربایجان‌شرقی، با اشاره به اینکه اکثر جامعه عشایری،آذربایجان‌شرقی در منطقه ارسباران سکونت دارند. تولیدات ورنی نیز اکثرا در این منطقه تولید و به بازار فروش عرضه می‌شود.

محمد حسن آل‌هاشم گفت: ورنی یکی از محصولات صنایع دستی عشایر ارسباران به شمار می‌رود که نقش بی‌بدیلی در افزایش درآمد عشایر و یکی از منابع مهم درآمدی آنها به شمار می‌رود.

آل‌هاشم افزود: تلاش داریم از طریق شرکت‌های تعاونی عشایری با قطع واسطه‌ها و دلال‌ها محصولات تولیدی جامعه عشایری را به‌صورت مستقیم به فروش رسانده و عایدات تولید ورنی نصیب خود ورنی بافان شود.

وی با اشاره به نقش جامعه عشایری در عرصه اقتصادی و خودکفایی تأکید کرد: عشایر غیور و تلاشگر این منطقه در تمام صحنه‌های انقلاب اسلامی و عرصه دفاع مقدس حضوری پررنگ داشته و در سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی نیز با تلاش مضاعف در عرصه کشاورزی و دامی نقش خود را در تأمین فرآورده‌های گوشتی و لبنی و با افزایش تولیدات خود به خوبی ایفا خواهند کرد.

جامعه عشایر به عنوان جامعه‌ای با ویژگی‌های متمایز از جوامع شهری و روستایی از دیرباز در کشور حائز اهمیت بوده و همواره در زمینه‌های مختلف اقتصادی اجتماعی و سیاسی ایفای نقش کرده‌اند.

استان آذربایجان‌شرقی با دارا بودن اقلیم متنوع مراتع و جنگل‌های سرسبز و نیز کوه‌های مرتفع یکی از استان‌های عشایرنشین کشور محسوب گشته و براساس نتایج سرشماری عشایر کوچنده کشور در سال 1377 ، دارای 8 هزار و 633 خانوار با 52 هزار نفر جمعیت است.

طبق نتایج سرشماری مذکور این استان در فصل ییلاق 46/6درصد و در فصل قشلاق 19/3درصد از کل جمعیت عشایر کشور را در خود جای می‌دهد.

عشایر این استان در قالب 2 ایل ارسباران و ایل سون و 9 طایفه مستقل در دوره ییلاقی و 2 ایل (ارسباران و ایل سون ) 7 طایفه مستقل در دوره قشلاقی تشکیل یافته‌اند. درون کوچ بوده ولی هر ساله در فصل ییلاق این استان، پذیرای عشایر مهمان استان‌های اردبیل و زنجان و آذربایجان‌غربی است.

جامعه عشایری استان به لحاظ جمعیت 2.5 درصد از جمعیت استان را شامل می‌شود اما این جمعیت اندک ولی پرتلاش نقش عمده‌ای در تولیدات خصوصا محصولات استان بر عهده دارند.

ششمین جشنواره ورنی با حضور دست اندرکاران ورنی در اهر برگزار می‌شود

ششمین جشنواره ورنی و نمایشگاه جانبی ورنی از 15 تا 19 مهر ماه سال‌جاری به مدت 5 روز در   شهرستان اهر برگزار می شود.

دبیرکارگروه میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان اهر با اعلام این خبر گفت: تاکنون پنج دوره جشنواره منطقه‌ای ورنی با حضور ورنی بافان و دست اندرکاران این صنعت دستی در این شهرستان برگزار شده که این امر منشاء تلاش‌های ارزشمند و رهاورد مناسب برای توسعه صنعت ورنی دراین منطقه شده است.

حسین باقرپور گفت: امسال نیز با برنامه‌ریزی مدون و حمایت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری و فرمانداری اهر و همکاری ادارات آموزش و پرورش، دانشگاه آزاد اسلامی، شورای اسلامی شهر و شهرداری، اداره صنعت، معدن و تجارت، مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای، معدن مس مزرعه، اتاق اصناف، جمعیت هلال احمر و اداره ورزش و جوانان، فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیروی انتظامی تلاش شده با تنوع بخشی بر برنامه‌های این جشنواره بتوانیم بیش از گذشته در معرفی صنایع دستی منطقه به خصوص محصول منحصر به‌فرد ورنی قدم‌های اساس برداریم.

این مقام مسئول هدف از برگزاری و اجرای سالانه این جشنواره را معرفی توانمندی‌های منطقه در حوزه تولید ورنی و سایر صنایع دستی عشایری و روستایی و معرفی تولید کنندگان و صادر کنندگان برتر و طرح و رنگ برگزار می‌شود و با معرفی نفرات اول تا سوم در هر یک از بخش‌ها جوائز نفیسی اهدا می‌شود.

رئیس میراث فرهنگی و گردشگری اهر افزود: شرکت‌کنندگان حداکثر با ارسال دو اثر به دبیرخانه جشنواره مستقر در اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی شهرستان اهر می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند.

وی، شرط حضور در جشنواره را داشتن پروانه صنایع دستی و کارت شناسایی در رشته ورنی بافی اعلام کرد.

جعفر خضوعی، پژوهشگر فرهنگی و تاریخی منطقه ارسباران نیز گفت: خاستگاه ورنی و تنها محل تولید این « هنر صنعت » را عشایر ارسباران می‌دانیم و امروز علاوه بر منطقه ارسباران، مغان نیز سهم بزرگی از این افتخار را دارد و ایل شاهسون حیاتش با ورنی مزین است. می‌گویند ورنی را تجار تبریز به تجار ترکیه می‌فروشند و آنها نیز با مارک ورنی ترکیه و قیمت بالا به اروپا صادر می‌کنند.

ورنی شعری است که شاعرش را خیلی‌ها نمی‌شناسند و یا اشتباه می‌شناسند. برای معرفی ورنی و تنها خاستگاهش در زمین پنج بار در اهر جشنواره ورنی برگزار شد و امسال نیز ششمین پاییز است که ششمین‌اش برگزار می‌شود.

وی، گفت: جشنواره‌های ورنی بُعد فنی و بازرگانی داشته‌اند تا هنری و برای آن از منظر هنر کنکاشی صورت نگرفته است. باید دقیق شد در رنگ‌ها و نمادهای آن. باید روانشناسی کرد رنگ‌های « لاکی، کرم، آبی روشن، سفید و پیازی» را. باید خوب دید « اشکال حیوانات اهلی و وحشی منطقه همچون گوزن، آهو، گرگ، بوقلمون، مرغ و خروس، گوسفند، روباه، سگ گله، عقاب، ببر، شتر، شیر و شغال، پرندگان محلی و امثال آن ‌» را.

این پژوهشگر اهری افزود: برای مطالعه اقلیم ورنی باید به صورت میدانی به مناطق مختلف تولید ورنی رفت و تحقیقات لازم در این خصوص انجام شود که این امر نقش موثری را می‌تواند در حوزه پژوهشی این صنعت داشته باشد.

خضوعی افزود: اشتغال هزاران نفر در ورنی بافی بدون شناسایی بازار فروش جز زیان حاصلی نخواهد داشت و بازار فروش و مشتریان سلایق گوناگونی دارند. می‌توان با حفظ اصالت ورنی سلیقه مشتری را نیز در نظر داشت و نقشه‌ها و طرح‌های جدیدی ارائه داد. محصولات جدید از ورنی و نوآوری در بافت آن می‌تواند، سلیقه‌های متفاوتی را جذب و تولید انبوه آن در منطقه را موجب شود. برای نمونه کیف و کفش از ورنی برای زنان می‌تواند در مدت زمان اندکی مشتریانش را پیدا کند.

هنر ورنی بافی، بومی آذربایجان بوده و هنوز دارای رونق و خواستار فراوان است. ورنی عمدتاً در قشلاق عشایر کوچ رو که حجم کاری کمتری دارند توسط زنان و دختران بافته می‌شود. به همین سبب بیشتر نقوش و رنگ آمیزی ورنی‌ها بافته شده در میان عشایر کاملاً متاثر از فرهنگ، باور و روحیات آنها و در میان روستائیان، متشکل از موفقیت‌های روستایی، ثابت و شناخته شده است که در قالب نقشه‌های شکسته و هندسی متصور می‌شود.

تاریخچه ورنی

ورنی عمدتا در منطقه قره داغ شامل شهرستان‌های اهر و کلیبر توسط عشایر و برخی روستائیان منطقه و منطقه مغان شامل شهرستان‌های گرمی، بیله سوار مغان، پارس آباد مغان، خیاو (مشگین شهر) بافته می‌شود. خاستگاه اصلی این صنعت منطقه عشایری آذربایجان بوده که از آنجا به دیگر مناطق گسترش یافته است. گلیم یک رو یا ورنی در جمهوری آذربایجان و شمال شرق ترکیه را سوماک یا سومه می‌نامند. محل اصلی تولید ورنی منطقه قره باغ آذربایجان شوروی بوده که براثر روابط و علقه‌‌های فرهنگی عشیره‌یی و ترددهایی که در دو کناره رودخانه ارس انجام پذیرفته بتدریج تولید ورنی ابتدا در منطقه ارسباران و سپس در بین ایلات و عشایر دشت مغان رایج شده است.

در حال حاضر تولید ورنی در سطح جهانی منحصر به ایران بوده و در ایران هم فقط در مناطق فوق الذکر وجود دارد.

ویژگی تولید، عمل اقتباس یا مشابه سازی نظیر بسیاری از زیراندازهای دیگر از قبیل قالی و گلیم و… را در سایر نقاط ایران و جهان دشوار و حتی غیر ممکن می‌سازد. ورنی‌های تولیدی آذربایجان معمولا در زمینه رنگ‌های لاکی، سرمه‌ای، کرم، سفید، پیازی و آبی روشن با نقش حیوانات در وسط و حاشیه تولید می‌شود.

محصول ورنی به عنوان نوعی زیرانداز، مفرش یا وسیله حمل اسباب و اثاث منزل عمدتا در منطقه کوچ و استقرار عشایر شاهسون مغان در آذربایجان و برخی نواحی پیرامونی و مرتبط با جمعیت و جوامع مستقر در این نواحی تداوم و تکوین یافته است.

ورنی Varni و معرفی محصول ورنی

ورنی یا سوماک، شاخص ترین صنعت دستی عشایر آذربایجان، نوعی گلیم یک رو یا گلیم فرش نما و بدون پرز است که به سبک پود پیچی یعنی گذراندن پود اصلی از تار و پیچش نخ به دور نخ های تار شکل گرفته و نقش می‌پذیرد. ورنی نه فرش است نه گلیم. بلکه نوعی زیرانداز است که هم سادگی و سبکی گلیم را دارد و هم ظرافت و زیبایی قالی را، ورنی به دلیل عدم استفاده از گره در بافت آن جزو گلیم و از جهت طرح، نقشه و شکل ظاهری آن مشابه قالی به نظر می‌آید.

اجزا تشکیل دهنده ورنی

ورنی از قسمت کناره به سمت داخل به سه بخش اصلی زیر قابل تشخیص است:

- حاشیه: از اجزاء اصلی نقشه ورنی بوده است و همانند چهارچوب یا قابی دور متن اصلی را احاطه کرده است، حاشیه خود از چهار قسمت به نام‌های لور- زنجیره- حاشیه کوچک- حاشیه بزرگ تشکیل شده است. لور بیرونی‌‌ترین قسمت حاشیه بوده و بعد از آن زنجیره و سپس حاشیه کوچک در دو طرف حاشیه بزرگ قرار دارد معمولا چهار قسمت مورد اشاره حاشیه حدود 20 درصد عرض ورنی را به خود اختصاص می‌دهد.

- متن یا زمینه اصلی:به فضای داخلی محصور بین قسمت‌های مختلف حاشیه ورنی متن یا زمینه ورنی گفته می‌شود. متن بیشترین حجم و فضای ورنی را به خود اختصاص می دهد و متناسب با نگاره‌ها و نقوش پیاده شده در آن نقش یا طرح‌های مختلف به خود می‌گیرد.

- ترنج:طرح یا بخش میانی ورنی را تشکیل می دهد و معمولا با اشکال هندسی مختلف مانند دایره، لوزی، بیضی و انواع دیگر ضلعی نقش زده می شود. یک ورنی متناسب با بعد و اندازه و یا نوع طرح یا نقشه ممکن است دارای یک یا چند ترنج باشد در اصطلاح محلی به ترنج وسط ورنی، گول (Gul) گفته می شود که معادل واژه حوض است.

تولید ورنی عموما در نقاط قشلاقی انجام می پذیرد و نقوشی که بر روی این گلیم فرش نما نقش می بندد نشانگر محیط زیست و انعکاس آن در اذهان زنان و دختران عشایر است و نمودار ذهن توانا و استعدادهای بالقوه فکری آنان است.

بیشتر نقوش از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تاثیر پذیرفته و نقش عمده حیوانات عبارت است از گوزن، مرغ و خروس،گریه، مار، پرندگان محلی، آهو، گوسفند، ببر، شتر، شیر، روباه، شغال، طاووس، گرگ، سگ گله، عقاب، بوقلمون و غیره است. تولید این صنعت صرفا خانگی بوده و ابزار آن از قبیل دار، دفتین و هاف و کجواست که همگی در محل تهیه می شود و غالبا در همان اطاقی که خانوار عشایری سکونت دارد تولید صورت می‌پذیرد. ساعات کار توسط زنان و دختران به هیچ عنوان تابع شرایط و نظم و ترتیب خاصی نیست، زیرا تنها در زمان‌های فراغت از امور جاری خانه و مشغله های دیگر تولید انجام می‌گیرد.

اندازه ورنی‌های تولیدی به شرح زیر است :

1- ورنی قالیچه با ابعاد120*250 سانتیمتر

2- ورنی کناره با ابعاد125*320 سانتیمتر

3- ورنی کناره بزرگ با ابعاد 150*320 سانتیمتر

4- ورنی پشتی با ابعاد70*100 سانتیمتر و 60*90 سانتیمتر

5- ورنی قالی با ابعاد 200*300 سانتیمتر

6- ورنی زرع ونیم (جفت) با ابعاد115*160 سانتیمتر

به گزارش خبرگزاری فارس،  اشتغال بیش از 20 هزار نفر و تولید سالانه بیش از 14 هزار تخته "ورنی"که اکثر آنها به خارج از کشور صادر می‌شود را نشان از اهمیت محصول است

.............................................

گزارش از: حسن بالاگر

عکس از : مصطفی قربان موحد